نقش شيخ بهايي در شکل گيري شهر نجف آباد

در دوره صفوي شهر نجف آباد با طرح شيخ بهايي و به پيشنهاد او به عنوان يک شهر جديد احداث شده است. انگيزه ايجاد شهر نجف آباد چه بوده است اظهار نظرات مختلف و ابهامات گوناگون وجود دارد و مشهورترين اين قول آن که نذورات و عايدات موقوفات منطقه به وسيله کارواني از اصفهان به سوي نجف اشرف مي رفت که پس از پيمودن 24 کيلومتر از حرکت بازايستاد و ديگر پيش نرفت شيخ بهايي چاره را در اين ديد که با اذن شاه عباس محمولات شتران را هزينه بناي شهري کنند به نام نجف آباد و چنين شد که اين شهر متولد شد در حاشيه اين تاريخچه قصه هايي است که از آن مي گذريم اما نام نجف آباد مويد اين نظريات و قول ديگر اين است که توليد و گسترش صنايع نظامي که صنعت نجف آباد به تازگي توسط برادران شرلي به ايران آمده بود نيازمند موفقيت جغرافيايي خارج از شهر اصفهان بود و نجف آباد احداث شد تا صنعت گران اطراف آن کشور در اين شهرگرد آيند و آمادگي دفاعي صفويان توسعه طلب را از طريق ساخت انواع سلاح هاي آتشين افزايش دهند سابقه صنايع دستي ريخته گري و فزوني صنايع ريخته گري نجف آباد در حال حاضر مويد اين قول است. (لغت نامه دهخدا /نشر سازمان لغت نامه ص 357)راجر سيوري در کتاب خود مي نويسد:"شاه عباس و طراح اصلي شيخ بهايي با ايجاد شبکه هاي کامل آبياري و ارتباطي و بنيان نهادن شهر بازرگاني و پر رونق نجف آباد در 25 کيلومتري غرب اصفهان براي تهيه آذوقه شهر (اصفهان)زيربناي زراعي استواري براي پايتخت جديد فراهم آورد سابقه تهيه مايحتاج خوراکي اصفهانيها مانند: گوشت و ميوه و لبنيات از نجف آباد که اکنون نيز کم و بيش ديده مي شود مويد اين نظريات است."
اگر قبول کنيم که هر سه نفر فوق صحيح است پندار اشتباهي نيست يعني نجف آباد با پولها و اجناس باز مانده از سفر نجف اشرف احداث شده و صنعت گران از زواياي کشور درآن گرد آمده اند و شيخ بهايي با ايجاد يک قطب کشاورزي در اطراف مناطق مسکوني شهر را قابل سکونت و خودکفا کرده است و يا اين وصف که بزرگترين قنات ايران در زمان شاه عباس به نام قنات زرين کمر به طول 9 فرسخ توسط ايشان 11 جوي بزرگ مي شده که اين 11 جوي به فاصله چند صدمتر از يکديگر و بصورت موازي غرب تا شرق شهر را طي مي کرد و باغهاي محاط به شهر را آبياري مي کرد. لازم تذکر است شمال و جنوب شهر نجف آباد در دو طرف جاده اصلي اصفهان و خوزستان به نام 5 جوبه و 6 جوبه نجف آباد نقشه معماري و شهرسازي پيشرفته اي دارد که گفته مي شود نسخ اصلي آن که توسط شيخ بهايي ترسيم شده است ودر موزه شه رليسبون پايتخت پرتغال نگهداري مي شد.نويسنده کتاب شيخ بهايي در کتاب آينده عشق ذکر کرده که طراحي و معماري و شيوه شهر سازي نجف آباد که بوسيله شيخ بهايي صورت گرفت نه تنها درآن زمان بي نظير بوده بلکه پس از گذشت قريب به 4 قرن همچنان مطلوب است. کوچه ها و محلات از شيوه و روش بسيار پيشرفته علمي پيروي نموده به طوري که هنوز هم رفت و آمد در کوچه هاي عموماً شمالي /جنوبي و شرقي و غربي آن شهر به صورت ساده و راحت انجام مي شود.
محلات طوري طراحي شده که مشکلات رايج در شهرهاي مشابه را ندارد و اصولاً در اين شهر درگيري هاي قديمي و محله اي وجود ندارد و طراحي و معماري شهر نجف آباد بيانگر قدرت و دانش بي نظير شيخ در زمينه شهرسازي و معماري است.
منبع: ويژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شيخ بهايي ضميمه روزنامه اصفهان زيبا / ارديبهشت 89.